Met ingang van 1 november 2025 heeft Marja Langenberg het voorzitterschap van Stichting BAS neergelegd. Marja was in juni 2019 een van de oprichters en is bijna 6,5 jaar onze voorzitter geweest. Met technische ondersteuning van haar man Paul van Leeuwen zette zij deze website op poten en zij plaatste regelmatig nieuws op de site. Marja zette zich met volle energie in voor bijvoorbeeld het behoud van het torentje van Frederik Hendrikplein 34 en voor herstel van huize De Kempenaer aan de Eisenhowerlaan. Midden in de coronapandemie gaf zij BAS meer bekendheid door tijdens de online wijkvergadering op 14 april 2021 een presentatie te verzorgen met de titel ‘Wie beschermt het rijkbeschermd stadsgezicht Statenkwartier?’.
Als voorzitter onderhield Marja de contacten met bijvoorbeeld het Wijkoverleg Statenkwartier en met de afdeling Monumentenzorg van de gemeente Den Haag. Als het enigszins kon, probeerde ze in gesprek te gaan om zaken voor elkaar te krijgen. Als gevolg van de invoering van de Omgevingswet moest voor de stad Den Haag een Omgevingsvisie worden opgesteld. Aan de participatie bij het opstellen daarvan nam Marja namens BAS deel.
Ook toen zij gezondheidsproblemen kreeg, bleef Marja zich naar vermogen inzetten voor BAS, maar nu was toch de tijd gekomen om afscheid te nemen. Stichting BAS is Marja zeer erkentelijk voor haar inzet om het beschermd stadsgezicht intact te houden.
Wie neemt het stokje van Marja over? Of komt het bestuur van BAS als gewoon lid versterken? Lees meer op BAS zoekt bestuursleden.
Het is mooi wonen in het Rijksbeschermd stadsgezicht Statenkwartier. Goed zorgen voor het monumentale karakter van de woningen en goed zorgen voor de omgeving en het klimaat lijkt soms tegenstrijdig maar kan heel goed samengaan.
Als onderdeel van de Haagse Klimaatweek houdt de gemeente een kennissessie Verduurzamen in rijksbeschermd stadsgezicht, op 14 november om 10.00 uur. Het is in het Museon en de toegang is gratis. Wel van vooraf aanmelden op https://haagse-klimaatweek.event-denhaag.nl/
De afdeling Vergunningen en Toezicht van de gemeente heeft een spreekuur voor vragen rond een Omgevingsvergunning. U kunt een afspraak maken via telefoonnummer 14070.
Voor de liefhebbers van architectuur en erfgoed tippen wij drie recente publicaties, van groot naar klein. Marcel Teunissen is de auteur van Het Haagse Stadsbeeld, een prachtig boek over de geschiedenis van Den Haag. Daarin vindt u alles wat er maar te weten valt over de wording van de stad vanaf 1230 tot 2010. Maarten Ruijters (BAS) opende de artikelenreeks Dakdromen of nachtmerries? over dakopbouwen in de stad, in het blad Ons Den Haag 2025-1 van de Vrienden van Den Haag. Marja Langenberg (BAS) schreef in Nijvertijd 2024-2025 van de Stichting Industrieel Erfgoed Deventer de gastcolumn Levend Erfgoed over wonen en werken in de Van Beverningkstraat.
BAS heeft zich altijd hard gemaakt tegen omgevingsvergunningen die de het kenmerkende aangezicht van het beschermde stadsgezicht aantasten. Wij letten ook op de precedentwerking, daar waar de sloop van een torentje, een misplaatste dakopbouw of verkrotting de deur openzet voor herhaling.
In vier gevallen is BAS al sinds 2020 en 2021 in actie tegen deze misplaatste vergunningen of gebrek aan handhaving via bezwaar (bij de gemeente), beroep (bij de rechtbank) en zelfs in hoger beroep (bij de Raad van State). Onder Acties vind u de laatste stand van zaken van ‘het torentje’ op Frederik Hendrikplein 34, de dakopbouw op Frederik Hendrikplein 30 en de dakopbouw op Kranenburgweg 12A. Over de zaak van Huize de Kempenaer op de Eisenhowerlaan is helaas nog niets te melden.
De stichting BAS maakt zich hard voor het behoud van de bijzondere architectuur in het Rijksbeschermde stadsgezicht Geuzen- en Statenkwartier. In de zes jaar van haar bestaan heeft zij zich ingezet voor vele zaken die voor het unieke karakter van het Statenkwartier belangrijk zijn, zoals:
• Acties tegen verwaarlozing, onterecht verleende vergunningen en illegale bouw
• Tegengaan misplaatste dakopbouwen, dakterrassen en gevelvernieuwingen
• Advies aan bewoners over architectuur, vergunningverlening en verduurzamen, met respect voor de originele architectuur en cultuurhistorie
• Actie tegen de sloop van het torentje hoek Frederik Hendrikplein
• Actie voor het behoud van Huize de Kempenaer
• Lezingen, rondleidingen en publicaties
• Overleg en inspraak bij de nieuwe Omgevingswet en gemeentelijke plannen samen met andere Rijksbeschermde stadsgezichten, Wijkoverleg e.a.
Vacature 1: Voorzitter
Als opvolger van de voorzitter die ruim zes jaar in functie is geweest, zoeken wij iemand met communicatieve en organisatorische vaardigheden die affiniteit heeft met erfgoed, in het bijzonder de architectuur van begin 20e eeuw.
De voorzitter van BAS:
– is het gezicht naar buiten van de stichting
– houdt contact met verwante organisaties als Wijkoverleg Statenkwartier, Vrienden van Den Haag, Vereniging Vrienden Monumentaal Erfgoed Den Haag en Omgeving en Erfgoedvereniging Heemschut
– onderhoudt het contact met de pers, de politiek en de gemeente Den Haag
– roept de bestuursvergaderingen bijeen, stelt de agenda op, leidt de vergaderingen en leidt de besluitvorming in en buiten de vergaderingen
– bewaakt de doelstellingen van de stichting
– coördineert lopende projecten en acties
– is het aanspreekpunt voor het adviseren en ondersteunen van eigenaren en bewoners die BAS benaderen, houdt hierover overzicht en overlegt waar nodig met andere bestuursleden
– coördineert (juridische) procedures en acties
– initieert en coördineert activiteiten op het gebied van voorlichting en informatie
– levert bijdragen aan de website bas-statenkwartier.nl (ervaring met WordPress is een voordeel maar niet vereist)
– bewaakt de taakverdeling binnen het bestuur
(Afgezien van de taken die typisch zijn voor de voorzitter, secretaris en penningmeester kunnen de taken binnen het bestuur in onderling overleg worden verdeeld.)
Vacature 2: Bestuurslid
De functies secretaris en penningmeester zijn op dit moment vervuld, daarnaast is er één algemeen bestuurslid die met name gespecialiseerd is in bouwkundige zaken. De nieuwe functionaris is ook een algemeen bestuurslid en heeft bij voorkeur kennis van, ervaring met of affiniteit met minstens een van de gebieden bouwkunde, bouwkunst en bestuursrecht.
Een bestuurslid van BAS: – woont de bestuursvergaderingen bij (op dit moment ongeveer tweemaandelijks) – denkt mee over het beleid en de manier waarop BAS procedures en acties voert – levert afhankelijk van de af te spreken taakverdeling in het nieuwe bestuur een bijdrage aan: – het volgen van bouwplannen voor en bouwactiviteiten in het Geuzen- en Statenkwartier en zo nodig het geven van een zienswijze (schriftelijk of via inspreken), het aantekenen van bezwaar bij de gemeente of het instellen van beroep bij de rechtbank – het geven van voorlichting over acties en procedures via de website bas-statenkwartier.nl (ervaring met WordPress is een voordeel maar niet vereist)
Op 23 en 24 augustus is de 7e editie van het jaarlijkse Art Nouveau Festijn. Ook dit jaar zijn er activiteiten in het Statenkwartier. Op beide dagen kunt u een wandeling maken in het Statenkwartier Noord-Oost met volop aandacht voor de stedenbouw en de architectuur uit de bouwperiode rond 1900. De gidsen zijn architect en BAS-bestuurslid Maarten Ruijters en architectuurhistoricus en publicist Marcel Teunissen. De tickets zijn te bestellen voor de zaterdag en voor de zondag. Veel plezier!
Het Statenkwartier is Rijksbeschermd stadsgezicht en het is de taak van de gemeente de kwaliteit van de architectuur en het stadsbeeld te behoeden voor ingrepen die daaraan afbreuk doen. Meestal gaat het goed, maar helaas zijn er ook missers. Ook in 2024 vond BAS het regelmatig nodig in actie te komen. Of op eigen initiatief, of na een tip of verzoek van bezorgde bewoners. In het geval van verwaarlozing of illegale bouw doen wij een melding of handhavingsverzoek bij de gemeente. Bij vergunningaanvragen waarbij het stadsgezicht wordt aangetast gaan wij in gesprek of dienen wij een zienswijze in. Als zo’n ongewenste vergunning toch wordt verleend is de volgende stap om bezwaar te maken bij de gemeente. In 2024 kwamen wij in totaal 19 keer in actie, waarvan een aantal zaken die overliepen van 2023. Daarvan vijf keer met het indienen van een bezwaar. Al met al heeft de helft van de acties van BAS tot het gewenste resultaat geleid.
Drie zaken springen eruit, vanwege de grote aanslag op het stadgezicht en de stroperigheid van de besluitvorming. Alle drie zo belangrijk dat wij uiteindelijk de gang naar de rechter nodig vonden om een goede afloop te bereiken. Het gaat om Rijksmonument Huize de Kempenaer, de plaatsing van Dick’s snackcar op het Frederik Hendrikplein en – vanaf 2020! – de sloop van torentje op Frederik Hendrikplein 34. Over de goede afloop van Dick’s snackcar heeft u kunnen lezen in eerdere berichten, zoals ook over onze acties voor het torentje en Huize de Kempenaer. Voor beide zaken is het nog steeds wachten op een datum voor de zittingen. In deze drie zaken heeft BAS samengewerkt met het Wijkoverleg, de Vereniging Vrienden van Den Haag en de Vereniging Monumentaal Erfgoed, in wisselende combinaties.
De pijnpunten
De pijnpunten bij de verbouwing en vernieuwing van panden, óf met een vergunning óf zonder (= illegale bouw), vallen grofweg in vijf categorieën.
1 Vervangen van kozijnen, ramen en deuren.“Wie zijn neus schendt, schendt zijn aangezicht.” Al te vaak worden de originele houten kozijnen met hun fijne profilering vervangen door platte kunststof kozijnen, of verschijnt een groot raam in plaats van de originele raamindeling met roeden of spijlen. Mensen weten vaak niet dat ook met isolatieglas en zelfs met kunststof kozijnen het authentieke gevelbeeld goed in stand kan blijven.
2 Glas-in-lood. Bij het aanbrengen van isolatieglas en nieuwe kozijnen verdwijnt steeds vaker glas-in-lood in de afvalcontainer, terwijl er ook oplossingen zijn om het glas-in-lood te handhaven. Glas-in-lood wordt niet overal expliciet genoemd in de beschrijving van het beschermd stadsgezicht, en daar wordt misbruik van gemaakt.
3 Dakopbouwen en dakterrassen. Daarover is altijd al veel rumoer geweest. Wat niet zichtbaar is van de straat is geen probleem. In alle andere gevallen hangt het van de situatie af. Meestal is het een verstoring van het straatbeeld en mag het niet, maar door beslissingen en gedoogsituaties uit het verleden is het vaak onduidelijk wat nu wel en niet mogelijk is.
4 Installaties zoals zonnepanelen en warmtepompen. Duurzaamheidsmaatregelen zijn een goede zaak, maar soms gaat het verkeerd waar het voor hetzelfde geld ook goed kan gaan. Niet iedereen beseft dat voor veranderingen zichtbaar vanaf de straat een omgevingsvergunning nodig is. Zonnepanelen mogen niet zichtbaar zijn vanaf de straat, en dat geldt ook voor warmtepompen en airco’s, die soms lukraak tegen een mooie gevel worden aangeplakt.
5 Achterbouwen op binnenterreinen. Een nieuwe trend, en helaas een lacune in de omschrijving van het beschermd stadsgezicht. Dit mag tot 4 meter hoog en 4 meter diep. Geen gezicht voor de buren, en het doet afbreuk aan de stedenbouwkundige uitgangspunten van onze wijk. Die zijn gebaseerd op licht en ruimte en open binnenterreinen. Het Wijkoverleg maakt zich hier hard voor en wij ondersteunen dit.
Nederland zit middenin een grote verbouwing van de regelgeving op het terrein van ruimtelijke ordening, inclusief de bescherming van cultureel erfgoed. Sinds 1 januari 2024 is de Omgevingswet van kracht. Iedere gemeente moet een Omgevingsvisie opstellen met daarin een Omgevingsplan met het toekomstbeeld tot 2050. Vanaf 2024 kan de stad stapsgewijs inspreken over de ontwerp Omgevingsvisie, wat moet leiden tot het vaststellen van de Omgevingsvisie door gemeenteraad later in 2025. BAS heeft in het hele traject vanaf het begin in 2021 haar bijdragen geleverd. In 2024 aan het onderdeel Participatieverordening en aan de opeenvolgende versies van de Omgevingsvisie. Op dit moment (2024 en 2025) staat ook het onderdeel Nota Omgevingskwaliteit met daarin de bescherming van erfgoed op de agenda. Wij overleggen met de gemeente, spreken in en schrijven commentaren. Wij werken samen met het Wijkoverleg, andere (rijks)beschermde stadsgezichten en de Vrienden van Den Haag.
Den Haag heeft nu 568.000 inwoners en moet doorgroeien met 100.000 bewoners in 2050. Dit geeft veel druk op de bestaande bebouwing en de schaarse ruimte. Daarvoor zijn drie ‘makkelijke’ oplossingen: hoogbouw, woningsplitsing en optoppen. In onze wijk met zijn hoge bebouwingsdichtheid is geen hoogbouw voorzien. Woningsplitsing is mondjesmaat aan de orde, maar het zogenaamde optoppen met extra woonlagen is nu gemeentelijk voorkeursbeleid. Dit is een ingreep die in onze wijk weinig oplevert aan extra woningen maar wel schade kan doen aan de oorspronkelijke architectuur en straatbeeld. Wij blijven alert.
Vanaf 1 januari 2024 huurt het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) het leegstaande kantoorpand Scheveningseweg 64. De komende 10 jaar komt hier een bijkantoor van Europol. Europol breidt uit en het hoofdkantoor op de Eisenhowerlaan met ruim 900 medewerkers is te klein. Voor Europol wijzigt er niets aan de gevels van het pand, maar het terrein met zijn groene tuin krijgt een facelift waarvoor rondom groen en bomen moeten wijken. Dit is voor de aanleg van een 7 meter brede veiligheidszone met een greppel, een hekwerk van 3 meter hoog en camera’s. Aan de voorkant wordt de oprit verbreed en komt een ‘entreepaviljoen’. BAS is op uitnodiging van het RVB een van de partijen die mee mag denken over het ontwerp.
Ontwerp, inspraak en verbouwing gaat in twee fasen. De eerste fase gaat over de herinrichting van het terrein aan de vanaf de weg minder zichtbare achterzijde en zijgevels. De tweede fase zal gaan over de uitwerking van de entree aan de voorzijde. De Scheveningseweg was in 1665 de eerste bestraatte weg in Nederland en het wegprofiel met de lange bomenrijen is nog steeds goed herkenbaar. De Scheveningseweg is dan ook beeldbepalend voor het Rijksbeschermde stadsgezicht. Onze inbreng is er vooral op gericht om dit straatbeeld ter plekke van Europol zo veel mogelijk gaaf te houden.
De werkzaamheden van de eerste fase hebben vertraging opgelopen, maar de veiligheidszone is nu vrijgemaakt van bomen en groen. Ook de tweede fase is vertraagd door problemen in de vergunningaanvraag en de aanbesteding. Als de tweede fase wordt herstart is BAS weer van de partij.
De voorbijganger ziet op het eerste gezicht geen opvallende architectuur, maar dit kantoorpand uit 1986 is wel degelijk bij de gemeente in beeld als bijzonder en wordt misschien zelfs monument. In de periode van 1965 tot 2000 is in Nederland en ook in Den Haag in hoog tempo uitgebreid en gebouwd. Deze gebouwen zijn nu toe aan vernieuwing of vervanging en lopen gevaar van verwaarlozing en sloop. Om er op tijd bij te zijn heeft de gemeente in 2019 een inventarisatie laten maken van de 100 meest typische gebouwen uit deze periode, en Scheveningseweg 64 is een van deze honderd. Sindsdien is deze lijst nog aangevuld. Desalniettemin zijn er al iconische gebouwen gesloopt. Het is de bedoeling van de gemeente op korte termijn een beslissing te nemen en een definitieve lijst van te beschermen gebouwen vast te stellen.
Wat maakt dit gebouw zo bijzonder? De bijzondere vorm van twee blokken die aan de achterzijde over elkaar vouwen, het opvallende trapsgewijze glazen geveldeel aan de voorkant, de hoge entree binnen die overloopt in het royale voorplein en de combinatie van materialen. De witte noordgevel heeft een golvende vorm over de hele hoogte. De architect is Luyt-De Iongh-Abels-Grasveld, tegenwoordig LIAG. Dit is een ruim 100 jaar bestaand architectenbureau dat veel spraakmakende gebouwen heeft neergezet. Maar dit kantoor is eerder van het lijstje onbekend en onbemind.
Niet te zien maar zeer bijzonder is het cultuur-historische verleden van deze plek. Voor de bouw van dit kantoor stonden op nummer 62, 64 en 66 de villa’s Favorite, Cora en Gusto, met rijke architectuur uit het fin-de-siècle. Zij waren op het moment van de sloop niet meer in gebruik als woning maar als kantoor en kindertehuis. Villa Gusto was paviljoen Zonnebloem van het Haags Hervormd Kindertehuis. Dit was in de jaren ’70 het toneel van veel protest, waarbij de jeugdleiders en bewoners samen acties voerden. Zij eisten sloop en nieuwbouw; die is er gekomen, maar niet op deze plek.
“Wij eisen nieuwbouw”, actievoeren in Villa Gusto, Scheveningseweg 66, 1977 Collectie Haags Gemeentearchief
Romeinse soldaten
In de jaren 80 werd bij de sloop van de villa’s en de vernieuwing van het riool op de Scheveningseweg een onverwachte ontdekking gedaan. Onder nummer 66 liggen Romeinse resten, namelijk in de eerste laag inheems-Romeinse bewoning van de Cananefaten uit eerste helft van de 2e eeuw, en in de tweede laag Romeinse militaire aanwezigheid uit de 3e eeuw, mogelijk zelfs een fort. Naast aardewerk, bouwmateriaal en botten zijn meerdere bijzondere stukken gevonden, een selectie is te zien in het Museon. Verder op de Scheveningseweg en elders in het Statenkwartier zijn ook nog Romeinse en vroegmiddeleeuwse vindplaatsen.
1 Terracotta beeldje van een moedergodin uit de tweede eeuw, Archeologie Gemeente Den Haag 2 Romeinse maliënkolder van ijzer met bronzen ringetjes, tweede – derde eeuw. Archeologie Gemeente Den Haag3 Kom van terra sigillata, rood Romeins kwaliteitsaardewerk met afbeeldingen van griffioenen uit einde tweede eeuw, begin derde eeuw. Archeologie Gemeente Den Haag
In 2020 was de vernieuwing en verplaatsing van de kiosk van Dick’s snackcar naar de overkant van het Frederik Hendrikplein het laatste staartje van de herinrichting van de Frederik Hendriklaan. Wie had toen gedacht dat dit nog vijf jaar zou kosten? De locatie aan de overkant was bepaald en de leidingen waren al aangelegd, toen de betrokken gemeentelijke diensten alsnog van gedachten veranderden. Het leidde tot een ‘compromis’ voorstel waar de eigenaar van Dick’s, de omwonenden, de architect van de vernieuwde Fred, het wijkoverleg en BAS eensgezind ongelukkig mee waren. Overleg met de gemeente en een bezwaarprocedure gaven geen soelaas. Uiteindelijk gingen het wijkoverleg en BAS samen met betrokken bewoner Abe van der Werff en de eigenaar van Dick’s snackcar naar de rechter, met succes. In februari 2023 werd in de rechtbank besloten om de nieuwe kiosk te bouwen op de plaats van de oude, maar dan drie meter naar achteren in het groen. Februari 2025 opende Dick’s snackbar zijn nieuwe kiosk, op de nieuwe ‘oude’ locatie en met een nieuwe ‘oude’ naam. Twee maanden later werd de oude kiosk van zijn tijdelijke plek weggehaald en het resultaat mag er zijn. De kiosk gaat op in het groen en de fraaie banken en mooie lange zichtlijnen van het plein zijn bewaard gebleven. Eind goed, al goed!
Vorige maand heeft BAS bij de rechtbank om een voorlopige voorziening (VoVo) gevraagd, om de gemeente te dwingen tot handhaving. Wij vroegen daarin om het monumentale pand in ieder geval voor de winter wind- en waterdicht te maken en de verkrotting te stoppen. Helaas zonder succes. Als reden werd gegeven dat wij het spoedeisende belang niet hard konden maken. Wij zouden na de afwijzing van de bezwaarcommissie te lang hadden gewacht met het indienen van het verzoek tot een VoVo, en de winter was ondertussen toch al begonnen. Op de inhoudelijke argumenten (plicht tot in stand houden van een rijksmonument en het ontbreken van de diplomatieke status) werd niet ingegaan. Hadden we de gemeente en Saoedi-Arabië minder tijd moeten geven om in actie te komen? Daar komen we nu niet meer achter. Wij moeten nu afwachten tot de zitting bij de bestuursrechter over ons beroep tegen de afwijzing op ons bezwaar door de gemeente.
Zoals ook bij vorige keren van reuring in pers, gemeenteraad of erfgoedpartners rondom De Kempenaer kwam Saoedi-Arabië wel in actie. In september werd de gevel schoongespoten met een hogedrukspuit, deze maand werd de tuin gesnoeid en opgeruimd. Maar de kapotte ruiten zijn niet gerepareerd, het verfwerk bladdert verder en de gestutte dakkapel staat steeds erger te wiebelen. De bewaking is aangescherpt, er zijn camera’s opgehangen en op de toegangen hangen bordjes van de beveiliging. Ondertussen beraden wij ons op een volgende stap, samen met collega Haagse erfgoedorganisaties.
