BASBerichten

BAS in actie

Het Statenkwartier is Rijksbeschermd stadsgezicht en het is de taak van de gemeente de kwaliteit van de architectuur en het stadsbeeld te behoeden voor ingrepen die daaraan afbreuk doen. Meestal gaat het goed, maar helaas zijn er ook missers. Ook in 2024 vond BAS het regelmatig nodig in actie te komen. Of op eigen initiatief, of na een tip of verzoek van bezorgde bewoners. In het geval van verwaarlozing of illegale bouw doen wij een melding of handhavingsverzoek bij de gemeente. Bij vergunningaanvragen waarbij het stadsgezicht wordt aangetast gaan wij in gesprek of dienen wij een zienswijze in. Als zo’n ongewenste vergunning toch wordt verleend is de volgende stap om bezwaar te maken bij de gemeente. In 2024 kwamen wij in totaal 19 keer in actie, waarvan een aantal zaken die overliepen van 2023. Daarvan vijf keer met het indienen van een bezwaar. Al met al heeft de helft van de acties van BAS tot het gewenste resultaat geleid.

---

Langlopende acties

Drie zaken springen eruit, vanwege de grote aanslag op het stadgezicht en de stroperigheid van de besluitvorming. Alle drie zo belangrijk dat wij uiteindelijk de gang naar de rechter nodig vonden om een goede afloop te bereiken. Het gaat om Rijksmonument Huize de Kempenaer, de plaatsing van Dick’s snackcar op het Frederik Hendrikplein en – vanaf 2020! – de sloop van torentje op Frederik Hendrikplein 34. Over de goede afloop van Dick’s snackcar heeft u kunnen lezen in eerdere berichten, zoals ook over onze acties voor het torentje en Huize de Kempenaer. Voor beide zaken is het nog steeds wachten op een datum voor de zittingen. In deze drie zaken heeft BAS samengewerkt met het Wijkoverleg, de Vereniging Vrienden van Den Haag en de Vereniging Monumentaal Erfgoed, in wisselende combinaties.

---

De pijnpunten

De pijnpunten bij de verbouwing en vernieuwing van panden, óf met een vergunning óf zonder (= illegale bouw), vallen grofweg in vijf categorieën.

1 Vervangen van kozijnen, ramen en deuren. “Wie zijn neus schendt, schendt zijn aangezicht.” Al te vaak worden de originele houten kozijnen met hun fijne profilering vervangen door platte kunststof kozijnen, of verschijnt een groot raam in plaats van de originele raamindeling met roeden of spijlen. Mensen weten vaak niet dat ook met isolatieglas en zelfs met kunststof kozijnen het authentieke gevelbeeld goed in stand kan blijven.

2 Glas-in-lood. Bij het aanbrengen van isolatieglas en nieuwe kozijnen verdwijnt steeds vaker glas-in-lood in de afvalcontainer, terwijl er ook oplossingen zijn om het glas-in-lood te handhaven. Glas-in-lood wordt niet overal expliciet genoemd in de beschrijving van het beschermd stadsgezicht, en daar wordt misbruik van gemaakt.

3 Dakopbouwen en dakterrassen. Daarover is altijd al veel rumoer geweest. Wat niet zichtbaar is van de straat is geen probleem. In alle andere gevallen hangt het van de situatie af. Meestal is het een verstoring van het straatbeeld en mag het niet, maar door beslissingen en gedoogsituaties uit het verleden is het vaak onduidelijk wat nu wel en niet mogelijk is.

4 Installaties zoals zonnepanelen en warmtepompen. Duurzaamheidsmaatregelen zijn een goede zaak, maar soms gaat het verkeerd waar het voor hetzelfde geld ook goed kan gaan. Niet iedereen beseft dat voor veranderingen zichtbaar vanaf de straat een omgevingsvergunning nodig is. Zonnepanelen mogen niet zichtbaar zijn vanaf de straat, en dat geldt ook voor warmtepompen en airco’s, die soms lukraak tegen een mooie gevel worden aangeplakt.

---

5 Achterbouwen op binnenterreinen. Een nieuwe trend, en helaas een lacune in de omschrijving van het beschermd stadsgezicht. Dit mag tot 4 meter hoog en 4 meter diep. Geen gezicht voor de buren, en het doet afbreuk aan de stedenbouwkundige uitgangspunten van onze wijk. Die zijn gebaseerd op licht en ruimte en open binnenterreinen. Het Wijkoverleg maakt zich hier hard voor en wij ondersteunen dit.

---

Haagse zaken

Nederland zit middenin een grote verbouwing van de regelgeving op het terrein van ruimtelijke ordening, inclusief de bescherming van cultureel erfgoed. Sinds 1 januari 2024 is de Omgevingswet van kracht. Iedere gemeente moet een Omgevingsvisie opstellen met daarin een Omgevingsplan met het toekomstbeeld tot 2050. Vanaf 2024 kan de stad stapsgewijs inspreken over de ontwerp Omgevingsvisie, wat moet leiden tot het vaststellen van de Omgevingsvisie door gemeenteraad later in 2025. BAS heeft in het hele traject vanaf het begin in 2021 haar bijdragen geleverd. In 2024 aan het onderdeel Participatieverordening en aan de opeenvolgende versies van de  Omgevingsvisie. Op dit moment (2024 en 2025) staat ook het onderdeel Nota Omgevingskwaliteit met daarin de bescherming van erfgoed op de agenda. Wij overleggen met de gemeente, spreken in en schrijven commentaren. Wij werken samen met het Wijkoverleg, andere (rijks)beschermde stadsgezichten en de Vrienden van Den Haag.

---

Druk op het Statenkwartier

Den Haag heeft nu 568.000 inwoners en moet doorgroeien met 100.000 bewoners in 2050. Dit geeft veel druk op de bestaande bebouwing en de schaarse ruimte. Daarvoor zijn drie ‘makkelijke’ oplossingen: hoogbouw, woningsplitsing en optoppen. In onze wijk met zijn hoge bebouwingsdichtheid is geen hoogbouw voorzien. Woningsplitsing is mondjesmaat aan de orde, maar het zogenaamde optoppen met extra woonlagen is nu gemeentelijk voorkeursbeleid. Dit is een ingreep die in onze wijk weinig oplevert aan extra woningen maar wel schade kan doen aan de oorspronkelijke architectuur en straatbeeld. Wij blijven alert.

---

In 2020 was de vernieuwing en verplaatsing van de kiosk van Dick’s snackcar naar de overkant van het Frederik Hendrikplein het laatste staartje van de herinrichting van de Frederik Hendriklaan. Wie had toen gedacht dat dit nog vijf jaar zou kosten? De locatie aan de overkant was bepaald en de leidingen waren al aangelegd, toen de betrokken gemeentelijke diensten alsnog van gedachten veranderden. Het leidde tot een ‘compromis’ voorstel waar de eigenaar van Dick’s, de omwonenden, de architect van de vernieuwde Fred, het wijkoverleg en BAS eensgezind ongelukkig mee waren. Overleg met de gemeente en een bezwaarprocedure gaven geen soelaas. Uiteindelijk gingen het wijkoverleg en BAS samen met betrokken bewoner Abe van der Werff en de eigenaar van Dick’s snackcar naar de rechter, met succes. In februari 2023 werd in de rechtbank besloten om de nieuwe kiosk te bouwen op de plaats van de oude, maar dan drie meter naar achteren in het groen. Februari 2025 opende Dick’s snackbar zijn nieuwe kiosk, op de nieuwe ‘oude’ locatie en met een nieuwe ‘oude’ naam. Twee maanden later werd de oude kiosk van zijn tijdelijke plek weggehaald en het resultaat mag er zijn. De kiosk gaat op in het groen en de fraaie banken en mooie lange zichtlijnen van het plein zijn bewaard gebleven. Eind goed, al goed!

---

Geen Voorlopige Voorziening

Vorige maand heeft BAS bij de rechtbank om een voorlopige voorziening (VoVo) gevraagd, om de gemeente te dwingen tot handhaving. Wij vroegen daarin om het monumentale pand in ieder geval voor de winter wind- en waterdicht te maken en de verkrotting te stoppen. Helaas zonder succes. Als reden werd gegeven dat wij het spoedeisende belang niet hard konden maken. Wij zouden na de afwijzing van de bezwaarcommissie te lang hadden gewacht met het indienen van het verzoek tot  een VoVo, en de winter was ondertussen toch al begonnen. Op de inhoudelijke argumenten (plicht tot in stand houden van een rijksmonument en het ontbreken van de diplomatieke status) werd niet ingegaan. Hadden we de gemeente en Saoedi-Arabië minder tijd moeten geven om in actie te komen? Daar komen we nu niet meer achter. Wij moeten nu afwachten tot de zitting bij de bestuursrechter over ons beroep tegen de afwijzing op ons bezwaar door de gemeente.

Cosmetische acties

Zoals ook  bij vorige keren van reuring in pers, gemeenteraad of erfgoedpartners rondom De Kempenaer kwam Saoedi-Arabië wel in actie. In september werd de gevel schoongespoten met een hogedrukspuit, deze maand werd de tuin gesnoeid en opgeruimd. Maar de kapotte ruiten zijn niet gerepareerd, het verfwerk bladdert verder en de gestutte dakkapel staat steeds erger te wiebelen. De bewaking is aangescherpt, er zijn camera’s opgehangen en op de toegangen hangen bordjes van de beveiliging. Ondertussen beraden wij ons op een volgende stap, samen met collega Haagse erfgoedorganisaties.

---

Wie nu dit prachtige Rijksmonument van buitenaf beschouwt, ziet helaas nog altijd dezelfde staat van verdergaand verval, waarvan wij allemaal vinden dat het moet stoppen. Gemeenteraadsleden, erfgoedverenigingen, buurtbewoners, de pers en BAS doen in wisselende samenwerkingsverbanden al jaren hun best om eigenaar Saoedi-Arabië zover te krijgen om Huize de Kempenaer te herstellen en zo van een naderende sloop te redden. Saoedi-Arabië kocht het pand in 2007, kreeg geen vergunning voor hun ‘Duizend-en-één-nacht’–verbouwingsplannen en heeft sindsdien deze karakteristieke en chique villa volledig laten verkrotten.

Saoedi-Arabië zegt het een en doet het ander

Vorig jaar gloorde hoop toen bleek dat het Ministerie van Buitenlandse Zaken niet meeging in de onterechte claim van diplomatieke onschendbaarheid van dit pand. Het had immers nooit een diplomatieke functie gehad. De zaak kwam op de agenda van de gemeenteraad en BAS diende een handhavingsverzoek in. De gemeente wees dit af, BAS tekende bezwaar aan, maar ook daarin kregen wij geen gelijk. De noodzaak om snel in te grijpen werd erkend, maar in beide gevallen wilde de gemeente vanwege de ‘diplomatieke status’ en de ‘goede relatie’ Saoedi-Arabië de kans geven zelf te beginnen met herstel. Saoedi-Arabië deed mooie beloftes zoals veel vaker in de afgelopen 17 jaar, en vervolgens helemaal niets. Bij negatieve publiciteit komt er een hoveniersbedrijf om de tuin op te ruimen, of zoals afgelopen september de gevel te reinigen met een hogedrukspuit.  Maar niemand heeft een aannemer aan het werk gezien met herstel van de kapotte ruiten, kozijnen en daken. Hoe het er binnen uitziet laat zich raden.

Wij blijven het proberen

In februari vroeg BAS samen met de Vereniging Monumentaal Erfgoed in een brief om een gesprek met de ambassade, maar daarop kregen wij nooit antwoord. Ook nu weer staat een winter voor de deur met vrij spel voor de elementen,  en wij vrezen dat het pand onherroepelijk slooprijp wordt. BAS heeft daarom bij de rechtbank een Voorlopige Voorziening gevraagd, om Saoedi-Arabië te dwingen het pand te herstellen of in ieder geval wind- en waterdicht te maken. Hoe dat gaat aflopen? Het spoedeisend belang is zonneklaar, dat zou voldoende grond moeten zijn. Het is allesbehalve makkelijk om zo’n starre eigenaar in beweging te krijgen, maar aan ons zal het niet liggen.

---

BAS ziet met pijn in het hart dat er nu bij diverse panden in de wijk de originele kozijnen worden vervangen en het glas-in-lood wordt gesloopt. In het kader van de -ook door ons gewenste- duurzaamheidseisen en klimaatadaptie is er een enorme toename van kozijnwijzigingen waarbij het kind met het badwater wordt weggegooid. Al te makkelijk wordt gedacht dat historische gevels en kozijnen niet te verduurzamen zijn en dat goede isolering alleen met dikke kozijnen en standaard glas is te realiseren. Dit is achterhaald, met enig maatwerk is altijd een oplossing te realiseren die zowel aan de duurzaamheidseisen voldoet als het oorspronkelijke gevelbeeld recht doet. Ook hiervan zijn diverse mooie voorbeelden in de wijk te zien. Bij vragen hierover kunt u bij BAS terecht.

Vaak gebeurt het illegaal, maar soms ook met een omgevingsvergunning waarin hiervoor toestemming wordt gegeven. De gemeente Den Haag hanteert bij het verlenen van  vergunningen wel criteria voor de kozijnen en de roedeverdelingen, maar niet voor het handhaven van glas-in-lood. Daarin is de gemeente niet duidelijk en het oordeel kan twee kanten op vallen. BAS heeft daarom bezwaar gemaakt tegen twee recente omgevingsvergunningen met toestemming voor het verwijderen van glas-in-lood, èn om het glas-in-lood en het oorspronkelijke gevelbeeld te bewaren, èn om duidelijkheid te krijgen voor toekomstige aanvragen. De landelijke erfgoedvereniging Bond Heemschut steunt BAS in haar bezwaren en heeft in een brief aan de gemeente dit probleem voor de hele stad op de kaart gezet.

---

De oplettende kijker ziet nog prachtig glas-in-lood in ons Statenkwartier. De komende donkere dagen is het op zijn mooist. Vrijdagavond 24 november organiseren het wijkoverleg en BAS voor de liefhebbers begeleide wandelingen langs de mooiste ‘glazen’, vanaf het Couvéehuis (Frankenslag 139) en Café De Sien (Antonie Heinsiustraat 39). De wandelingen starten om 19.00 en om 20.30 uur. U bent daarbij van harte welkom. Om 19.00 uur is ook een Engelstalige wandeling vanaf De Sien.

Om vooraf al in de stemming te komen geeft kunsthistorica Audrey Wagtberg Hansen op vrijdag 17 november in het Couvéehuis (Frankenslag 139) een speciale lezing over het glas-in-lood. Audrey is de (mede)auteur van De speling van het licht, Glas-in-lood in Den Haag rond 1900 (2009). Aanvang 20.00 uur. De toegang is gratis.

---