Een Rijksbeschermd stadsgezicht, wat is dat eigenlijk?
Krachtens de Monumentenwet 1988 is ons Statenkwartier op 26 juli 1996 aangewezen als Rijksbeschermd stadsgezicht. (Lees hier de toelichting.) Dat klinkt indrukwekkend, maar wat betekent dit in de praktijk?
De Monumentenwet
De Monumentenwet 1988 biedt de mogelijkheid gebieden met een bijzonder cultuurhistorisch karakter aan te wijzen als Rijksbeschermd stadsgezicht. In aanmerking hiervoor komen uit architectonisch en (cultuur)historisch oogpunt waardevolle gebieden. Daarbij gaat het niet alleen om schoonheid bepaald door de architectonisch waardevolle bebouwing, maar ook om andere voor het karakter van die gebieden bepalende factoren als het historisch gegroeide stedenbouwkundige patroon, gevormd door de nederzettingsstructuur, de verhouding tussen bebouwde en onbebouwde ruimten, de bouwvormen en de samenhang tussen het gebruik van de grond en de opstallen. Wegen, straten, pleinen, open ruimten, grachten, bomen en boomwallen, alles kan daarbij een rol spelen. Hoewel de Monumentenwet in de definitie van beschermd stadsgezicht rept over onroerende zaken van algemeen belang vanwege hun schoonheid, hun onderlinge ruimtelijke of structurele samenhang dan wel hun wetenschappelijke of cultuurhistorische waarde, gaat het dus in feite om veel meer. Het visuele aspect, ziet het er mooi uit, is dus zeker niet doorslaggevend.
Het Statenkwartier is als Rijksbeschermd stadsgezicht aangewezen omdat het hier gaat om een vroeg 20ste-eeuwse stadsuitbreiding buiten de 17de-eeuwse singelomgrachting van Den Haag. Daarbij is in aanmerking genomen dat de structuur van het Statenkwartier samenhangend en waardevol is en het Statenkwartier van belang is vanwege zijn schoonheid en ruimtelijke structurele samenhang.
De toelichting bij die aanwijzing werkt dit allemaal nog eens verder uit. Het is interessant om te lezen door welke elementen het Statenkwartier nu extra opvalt en die aanwijzing verdiend heeft. Het karakter van het Statenkwartier ligt in zijn algemeenheid niet in het individuele object maar veeleer in de stedenbouwkundige opzet van de wijk met fraaie lanen en pleinen, en gaaf bewaard gebleven ensembles. De oorspronkelijke schaal en het groen zijn van wezenlijk belang voor het karakter van de (woon-)wijk. De ruime profielen van straten en pleinen die dit gebied doorkruisen zijn zeer markant.
Ondanks latere wijzigingen aan de randen en verspreid over de wijk in structuur en bebouwing is het homogene beeld van het planmatig tot stand gekomen Statenkwartier grotendeels bewaard gebleven.
Typerende elementen
- het hoogwaardige stadsbeeld met zijn bijzondere panden in vroeg 20e-eeuwse overgangsarchitectuur die een vrijwel gaaf ensemble vormen;
- de oorspronkelijke planmatige aanleg van de woonwijk die op een hoog peil is gebleven ondanks de wijzigingen aan de rand van de wijk;
- het stratenpatroon met de lange zichtassen en de pleinvormige kruisingen, gecombineerd met de levendige en rijk gedetailleerde homogene architectuur geven deze wijk een buitengewone identiteit;
- de ruimtelijke kwaliteit van Frederik Hendrikplein, Statenplein en Prins Mauritsplein;
- de laanbeplanting in de middenstrook van de Van Boetzelaerlaan, Stadhouderslaan, Statenlaan, Johan van Oldenbarneveltlaan, Prins Mauritslaan en (voor een deel nog) Eisenhowerlaan en Willem de Zwijgerlaan is een belangrijk structuur ondersteunend element;
- de historische en landschappelijke waarde van de Scheveningseweg en hierdoor de relatie met het Van Stolkpark, en de open ruimte van het Afvoerkanaal.
Kortom, onze wijk bezit vele kwaliteiten. Het Statenkwartier is zeer terecht Rijksbeschermd stadsgezicht. Maar het Rijk beschermt niet zelf. Dat is de taak van de gemeente.
