Bescherming door het bestemmingsplan
Het Statenkwartier is Rijksbeschermd stadsgezicht en het is aan de gemeente om dit te beschermen, en wel met behulp van bestemmingsplannen. Voor het Statenkwartier is dat ook gebeurd. Zowel in het bestemmingsplan Statenkwartier 1992 als in het bestemmingsplan Statenkwartier 2016 zijn bepalingen opgenomen om de waardevolle elementen van het Statenkwartier te beschermen. (Inzage Bestemmingsplan 2016, Toelichting en Regels.)
In artikel 25 van het Bestemmingsplan/Regels staat de uitwerking van de cultuur-historische waarden. Zo moet bouwen plaats vinden met inachtneming van de cultuurhistorische waarden, kapvormen dienen in principe gehandhaafd te blijven en als het bij het bouwen gaat om de uiterlijke verschijningsvorm van een gebouw moet advies worden ingewonnen van een commissie of een deskundige op het gebied van monumentenzorg. En zo zijn er meer voorschriften.
Maar de praktijk is anders
Op papier lijkt de bescherming dik in orde, maar dat is in de praktijk lang niet altijd het geval. Heel kort gezegd staat datzelfde bestemmingsplan dat aan de ene kant lijkt te beschermen aan de andere kant relevante inbreuken op die bescherming toe. Zo mag bijvoorbeeld het optoppen van een gebouw, waarbij men kan denken aan het aanbrengen van een dakopbouw of een dakterras. Voorschriften hoeven niet te worden gehandhaafd als strikte toepassing van die voorschriften zou leiden tot beperking van de gebruiks- en bebouwingsmogelijkheden van gronden en bouwwerken. Afwijken is verder mogelijk als de oorspronkelijke karakteristieke waarde van een pand volgens een deskundige daardoor niet wordt aangetast. Er is dus een scala van uitzonderingen die in feite de door het bestemmingsplan geboden bescherming behoorlijk aantasten. En wat te denken van telefoonmasten die zelfs op rijksmonumenten binnen het gebied mogen worden geplaatst als maar het monumentale karakter niet onevenredig wordt aangetast.
Inbreuk op het beschermd stadsgezicht Statenkwartier
Met deze kennis in het achterhoofd kijken wij nog eens naar de elementen die volgens de toelichting typerend zijn voor het Statenkwartier.
Eerst het goede nieuws: de stedenbouwkundige opzet, met de ruime profielen van straten en pleinen, zij zijn allemaal bewaard gebleven.
Anders ligt het met de gave ensembles binnen de wijk.
- Kunststof kozijnen met afwijkende profielen en vlakindelingen.
- De toename van zichtbare dakopbouwen, dakterrassen en extra hoogte bij verbouwingen of vervangende nieuwbouw.
- Slopen van karakteristieke elementen als dakranden en torentjes hebben die gave ensembles op veel plaatsen behoorlijk aangetast. En die aantasting gaat tot de dag van vandaag door.
- Voornemens tot dakopbouwen en sloop van een torentje op het Frederik Hendrikplein.
- De karakteristiek middenbermen zijn verrommeld met transformatorhuisjes, Mupi’s en afvalcontainers.
- Een overmaat aan reclame-uitingen, met als recent voorbeeld een Mupi in plaats van een historisch verantwoorde reclamezuil (verplaatst naar de binnenstad) op het Prins Mauritsplein.
- De laanbeplanting is op een groot aantal plaatsen verdwenen of behoorlijk uitgedund met alle gevolgen voor de ruimtelijke kwaliteit.
- Parkeerplaatsen in plaats van bomen.
- Met de landschappelijke waarde van de Scheveningseweg is het al even bedroevend gesteld. Een aantal villa’s langs die weg is gesloopt en vervangen door gebouwen die in een nieuwbouwwijk niet zouden misstaan.
Hoe kan dat toch gebeuren?
Een aantal factoren in willekeurige volgorde:
- De wens van bewoners voor meer leefoppervlakte lijkt bij een vergunningaanvraag belangrijker dan het handhaven van de cultuurhistorische kwaliteit.
- Projectontwikkelaars gaan met de grote huizen in deze wijk aan de slag, zonder rekening te houden met het beschermd stadsgezicht of het verbod tot woningsplitsing.
- De wens tot uitbreiding van het woningarsenaal in een geliefde buurt leidt tot niet verantwoorde splitsing en optopping.
- Hout kan zonder controle vervangen worden door kunststof ook al is het resultaat qua indeling en aanblik afwijkend van hetgeen er oorspronkelijk was.
- Handhavingsverzoeken aan de gemeente in het geval van illegale bouw worden vaak niet gehonoreerd.
Daarom is BAS opgericht
Het Rijksbeschermd stadsgezicht Statenkwartier. Het klinkt indrukwekkend maar van die bescherming komt in de praktijk niet al te veel terecht. Vandaar ook de door particulier initiatief ontstane stichting Bescherming Architectuur Statenkwartier, die hoopt met haar inspanningen dit tij te keren. Te laat is het nog niet, maar ieders aandacht is wel nodig.
